در کشور ما کم نیستند افرادی که با وجود پیشرفت‌های گوناگون در عرصه های مختلف درمانی، باز هم از روش های سنتی استفاده می کنند. یکی از این مراکز درمان سنتی حجامت است. با توجه به اینکه از قدیم الایام بنا بر سفارش های ائمه اطهار (ع) انجام این نوع از درمان مرسوم بوده است، در خصوص دلایل اهمیت انجام حجامت به بررسی این موضوع پرداختیم که آیا با وجود پیشرفت های گوناگون پزشکی آیا باز هم به این نوع درمان های سنتی نیاز است یا خیر؟

• 

آیا لازم است حجامت کنم؟

در سالن انتظار یکی از مراکز درمان سنتی در میدان جمهوری مردان و زنان در سنین مختلف در صف انتظار نشسته اند و بنابر تشخیص پزشک معالج حجامت «خشک یا تر» را انجام می دهند؛ هر کدام از داوطلبین انجام حجامت دلیل انجام این عمل را یا به توصیه دوستان و آشنا می دانند و یا تنها راه باقی مانده در درمان برای دردشان! آنچه می خوانید نظرات ائمه معصومین (ع) و جمعی از پزشکان درباره این نوع درمان سنتی است.

حجامت یک روش خون گیری است که به منظور پیشگیری و درمان بیماریها انجام میشود و این نام گذاری احتمالا به علت شیوه ی عمل آن است که ازطریق تحجیم وگشایش و انبساط موضعی عمل می کند.

حجامت از ارکان نظام طب سنتی و طب اسلامی است که با قدمت٣٣٠٠ سال قبل ازمیلاد مسیح در مقدونیه و سپس دریونان باستان و بعد در حدود٢۶٠٠ سال قبل از میلاد مسیح در ایران و چین و سپس١۵٠٠ سال قبل در هند انجام می شده است و توسط بقراط و جالینوس و پس از ظهور اسلام به صورت کامل توسط رسول اکرم(ص) به جهان بشریت اهدا شد.

حکمای بزرگ طب سنتی مانند رازی، بوعلی، جرجانی و … حجامت را بعنوان ابزار قدرتمند و محوری پیشگیری، در بیماریها و درمان آنها معرفی کرده اند و هم اکنون در ۴١ کشور جهان به رسمیت شناخته شده و درحال انجام و در دست مطالعه و پژوهش می باشد.

در ایران  حجامت جایگاهی ویژه درفرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتی موکد جزء اعتقادات آنها بوده است.

حجامت در واقع اعمال یک استرس فوری به سیستم ساکن دفاع عمومی بدن است تا آن را برعلیه کلیه عوامل درونی و بیرونی هشیار و فعال نماید.
بیشترین کاربرد حجامت در بُعد پیشگیری است و با مکانیسمهای مختلفی از جمله تنظیم سیستم ایمنی، تنظیم ترکیبات شیمیایی و هورمونی خون و تنظیم سیستم اعصاب خودکار بدن از ابتلا به انواع بیماریها پیشگیری می کند. علاوه براین حجامت کاربرد های درمانی نیز دارد به نحوی که در درمان برخی بیماریها مانند سردردهای عصبی و میگرنی، چربی، قند و اوره خون، سنگهای کلیوی و کیسه صفرا موثر است .
بوسیله حجامت خونهای آلوده و غیر قابل استفاده (مانند روغن سوخته وسایل نقلیه) از بدن خارج می شود. این خونها به مرور زمان در پشت و برخی دیگر از نقاط بدن جمع شده و در فرصتهای مناسب به تدریج توسط بدن خارج می شود اما عملکرد بدن در این زمینه بسیار کند است به گونه ای که به مرور زمان بر تراکم این خونهای آلوده افزوده می شود و سلامتی ما را تحت تاثیر قرار می دهد.

حجامت طبیعت مدبره را که روحی هوشمند در بدن ما است و بدن ما را به طرف تعادل سوق می دهد، تنظیم می کند و انحراف آن را می گیرد . طبیعت مدبره، باعث می گردد مثلاً وقتی صفرا در  بدن فرد بالا می رود، افراد دوست دارند ناخود آگاه مواد با طبع سرد مانند ترشیجات بخورند. فردی که اصول تغذیه را رعایت می کند این طبیعت مدبره در بدن او هوشنمد و تنظیم است، چنین افرادی برخی مواقع دوست دارند چیزی را بخورند یا کاری را بکنند و باید آن را  انجام دهند که به نفعشان است مثلاً صفراویها در تابستان دوست دارند خنکی بخورند و بلغمی ها در زمستان با خوردن یک قاشق ماست احساس ناخرسندی می کنند، ولی اگر تغذیه ناسالم شد، به مرور زمان این طبیعت مدبره منحرف شده و درست عمل نمی کند و خود را به ناچار با این روشهای غلط تغذیه و زندگی هماهنگ می کند مانند وجدان که در صورت ارتکاب مکرر اعمال نادرست، به مرور در بدن تضعیف می گردد.

حجامت در اسلام:
حجامت در اسلام جایگاه خاصی دارد و در این زمینه حدیثهای فراوانی نقل شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

رسول اعظم (ص) در حدیث شب معراج می فرمایند:
فی لَیلَه اَسری بی الَی السماءِ ما مَرَرتُ بِملاء مِنَ الملائِکَهِ اِلا اَن قالوا یا محَمَد اِحتجِم و امر اُمَتِکَ بِالحِجامَه
(( وقتی به آسمان هفتم صعود کردم هیچ ملکی از من گذر نکرد، مگر این که گفت: ای محمد حجامت کن و امتت را به حجامت امر بفرما )). بحارج ۶۲ ص ۳۰۰ باب ۸۹  و همچنین تفسیر المیزان آیه اول سوره اسری

رسول اعظم (ص):
(( پنج چیز از سنتهای پیامبران الی است:  حیا، حلم، حجامت، مسواک و عطر زدن ))
کافی ج ۶ ص ۴۸۴

امام علی (ع):
(( به درستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند )).
بحارج ۶۲ ص ۱۱۴ ج ۱۰ ص ۸۹

امام رضا (ع):
(( رسول خدا فرمودند اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد پس در تیغ حجام است یا در شربتی عسل )) وسائل ج ۱۷ ص۵۴۱

روش حجامت:
حجامت انواع مختلفی دارد که محل و روش انجام آن متفاوت است ولی آنچه در این قسمت بیان شده است در خصوص حجامت عام می باشد که به طور معمول مطرح بوده و انجام می شود.

محل حجامت عام بین دو کتف است. ابتدا بوسیله لیوان مکش مخصوص، خونهای آلوده در نقطه خاصی جمع می شود و سپس توسط تیغ چند خراش سطحی ایجاد می شود. این کار درد بسیار مختصری دارد. سپس خونهای آلوده وارد لیوان شده و دور ریخته می شود .در مراکز معتبر لیوان و تیغ حجامت استریل و یکبار مصرف می باشند.

فواید حجامت:

ثابت شده که حجامت برای حدود هفتاد بیماری اثرات پیشگیرانه و درمان کننده دارد. برخی از آثار درمانی و پیشگیرانه حجامت موارد زیر است:
سرماخوردگی مکرر- آنفولانزا – آلرژی فصلی- بیماری پوستی جوش و کورک- درمان اعتیاد- رفع سلولیتهای بدن – درمان چاقی- بهبود کارائی کلیه – دفع چربی کبد- افزایش کلسترول و دی گلیسیرید خون- دیابت غیر وابسته به انسولین- اوره بالا- فشار خون غیر طبیعی «بالا یا پایین» – غلظت خون بالا- مسمومیت غذایی و دارویی- سردرد میگرنی- تنگی رگها- اعتیاد به مواد مخدر- افسردگی- سنگینی سر- اسپاسم عضلانی- رشد ناکافی و کوتاهی قد- لاغری- واریس- کمر درد- آرتروزها- آکنه و بثورات پوستی- کهیر- آفت دهان- ریزش مو – پر مویی بدن- گر گرفتن بدن- تاری دید- خواب رفتگی و بی حسی عضلات- بیماریهای تناسلی زنان- ناهنجاریهای عصبی- کم اشتهایی-کم هوشی- فراموشکاری- جوش صورت- سکته قلبی- مالیخولیا-  خوش زخم شدن بیماران دارای قند خون

عوارض جانبی حجامت:
حجامت هیچگونه عارضه ای برای بدن ندارد. اما این افراد می بایست از حجامت خودسر خودداری نمایند:

زنان باردار

افرادی که در دوران قاعدگی قرار دارند

افرادی که مشکلات انعقادی خون دارند و بیماران هموفیلی.

تذکر مهم در حجامت:
- افرادی که کم خون، لاغر و تکیده با بدن خشک هستند یا غلبه سردی شدید دارند حتماً باید تحت نظر پزشک حجامت نمایند.
- انجام حداکثر دو بار حجامت در سال برای افراد سالم  جهت پیشگیری و حفظ الصحه توصیه می گردد و حجامت های خاص درمانی می بایست تحت نظر پزشک صورت گیرد.
- حجامت از سن چهار ماهگی به بالا (تا قبل از فوت) قابل انجام است. در خصوص حجامت کودکان امام صادق ع فرموده اند، حجامت در چهار ماهگی باعث حذف لعاب بدن و کاهش حرارت سر و بدن می گردد، لذا توصیه می شود بعد از پایان چهار ماهگی، نوزادان را حجامت بسیار سبک انجام دهید.

بهترین زمان جهت انجام حجامت:
از نظر ماه قمری بهترین زمان، محدوده زمانی روزهای هفدهم تا بیست و هفتم هر ماه می باشد، همچنین حجامت در اواخر اسفند ماه نیز توصیه شده است.

از بهترین روزهای مهم دیگر جهت انجام حجامت، هفتم و چهاردهم ماه حزیران رومی است.
ماه حزیران ماه نهم از ماه های رومی است که پس از ماه ایار است. در میان ماه های رومی چهار ماه را سی روز محاسبه می کنند که یکی از این چهار ماه حزیران می باشد. بهترین زمان برای حجامت بر اساس روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام همین ماه رومی  حزیران است. بهترین زمان حجامت از نظر فصل، فصل بهار و بعد پاییز است.

•