شناخت انواع مزاج‌ها با یک تقسیم‌بندی دیگر
هر سنی برای خود یک مزاجی دارد.
مبحث بسیار جالب و کاربردی، شناخت انواع مزاج‌ها با یک تقسیم‌بندی دیگر مزاج سنی: هر سنی برای خود یک مزاجی دارد. از تولد تا 15 سال سن دم، از 15 تا 35 سال سن صفرا، از 35 تا 60 سال سن سودا و بعد از 60 سال سن بلغم است.
تقسیم‌بندی فوق به این معناست که کودک در سن رشد گرم و مرطوب است، زیرا گرمی و رطوبت برای رشد لازم است.
به‌تدریج که کودک رشد می‌کند این رطوبت غریزی مصرف شده، گرمی و خشکی در سن جوانی غلبه می‌کند. این سن، سن هیجان، شور، نشاط، انرژی، فعالیت، کار و تلاش است و اتفاقات مهم زندگی مثل تحصیلات عالی، ازدواج، انتخاب شغل و ... در این دوره و با شور جوانی همراه است. با افزایش سن، این حرارت غریزی تحلیل رفته و بدن سردتر می‌شود. سن سودا زمان سردی و خشکی است. این سن، زمان تکامل عقل و تدبیر است. انسان دوراندیش و عاقبت‌نگر می‌شود. برای تربیت فرزندان خود و تأثیر در اجتماع، انتخاب‌های پخته‌تری انجام می‌دهد. بعد از 60 سالگی رطوبت خارجی غالب شده و بدن سردتر می‌شود. انسان مرتب چرت می‌زند و سست و بی‌حال می‌گردد. فراموشی به سراغ او می‌آید و آنچه آموخته بود از یاد می‌برد. این سردی و تری آن‌قدر زیاد می‌شود تا شمع وجود را خاموش نماید و مرگ به سراغ انسان بیاید.
1- مزاج فصلی: هر فصلی مزاجی مخصوص به خود دارد. بهار گرم و تر، تابستان گرم و خشک، پاییز سرد و خشک، زمستان سرد و تر می‌باشد.
همانطور که می‌بینید ترتیب فصول سال هم مانند عمر انسان است. از گرمی و تری
شروع و با سردی و تری خاتمه می‌یابد. گرما و رطوبت بهار باعث رشد گل‌ها و
سبزه‌ها و شروع زندگی جدید می‌شود و در تابستان با گرمی و خشکی، میوه‌ها
می‌رسند. پاییز سرد و خشک است، برگ‌های درختان زرد و خشک شده و بر زمین
می‌ریزند و لذا در متون دینی به ما دستور داده‌اند که خود را از باد پاییز
بپوشانید که بر شما نیز همان اثری را دارد که بر درختان دارد. زمستان فصل
سرما و رطوبت است، برف می‌بارد و درختان و خیلی از حیوانات به خواب
می‌روند، مانند مرگ انسان و البته مرگ انسان هم نوعی خوابیدن است که قرار
است مانند درختان بهاری مجدداً از خواب بیدار شود.
2- مزاج عضوی: علاوه بر مزاج کلی که بر بدن حاکم است، هر عضوی یک مزاج
مخصوص به خود دارد. مثلاً اعضای گوشتی مثل عضلات و قلب، گرم و تر هستند.
اندام‌های دارای چربی مثل چربی‌های زیر پوستی و مغز، سرد و تر هستند.
استخوان و مو، سرد و خشک هستند.
3- مزاج جنسیتی: جنس مذکر نسبت به جنس مونث گرم‌تر است.
حال این سئوال مطرح می‌شود که شناخت پیدا کردن نسبت به مسائلی که بیان شد چه کمکی در راه حفظ سلامتی و تشخیص و درمان بیماری‌ها دارد؟
جواب: فردی که دارای مزاج گرم و تر است بایستی غذاهای گرم و تر کمتری مصرف
کند، مثلاً مصرف زیاد گوشت در این افراد احتمال ابتلا به بیماری‌های دموی
را افزایش می‌دهد خصوصاً اگر در فصل بهار و در سن کمتر از پانزده سال باشد.
این افراد بهترین نتیجه را از انجام حجامت (چه به عنوان پیشگیری و چه برای
درمان) می‌گیرند. در سن کودکی بیشتر از دیگران به انواع عفونت‌های لوزه و
گوش میانی، بثورات پوستی ناشی از سرخک، سرخجه، مخملک، آبله مرغان و ...
مبتلا می‌شوند. سن سودا سن سلامتی این افراد است چرا که گرمی و تری ذاتی و
سردی و خشکی ناشی از سن، ایشان را به یک حالت تعادل نزدیک کرده و سلامتی و
شادابی را برایشان به ارمغان می‌آورد. این افراد می‌توانند تا سن کهولت
به‌طور عادی به فعالیت‌های خود ادامه دهند.
کسانی‌که مزاج گرم و خشک دارند در سن جوانی بسیار هیجانی و پرجنب و جوش
هستند. بیماری‌های ناشی از صفرا مثل جوش‌های صفراوی پوستی یا سردرد به
سراغشان می‌آید. این افراد برخلاف بقیه افراد در سن بالای60 سال هم انرژی
خوبی دارند و به نسبت دیگران سرحال‌ترند. همه ما پیرزنانی را دیده‌ایم که
لاغر اندام و پرانرژی و خوش صحبت هستند. تابستان فصل بدی برای ایشان است در
حالی‌که از زمستان لذت می‌برند. از مصرف غذاهای گرم خصوصاً در فصول گرم
بایستی اجتناب ورزند. مصرف کاهو، سکنجبین، خیار و سرکه برای ایشان مناسب
است.
کسانی‌که مزاج سرد و خشک دارند در سن کودکی بسیار سالم و سرحال هستند.
بدترین فصل برای ایشان پاییز است. بعد از سن 35 سالگی نیز سودا در ایشان
تشدید پیدا می‌کند. ممکن است غلبه سودا ایشان را به وسواس و شک و بدبینی و
افسردگی بکشاند. مصرف غذاهای گرم و تر مثل آبگوشت برای ایشان بسیار مناسب
است. غذاهای سرد و خشک مثل سوسیس، کالباس، چای و دخانیات برایشان مضر است.
البته موارد اخیر برای همه مضر است اما در این افراد آثارشان زودتر ظاهر
می‌شود.
کسانی‌که مزاج سرد و تر دارند سن جوانی و فصل تابستان، راحت‌ترین فصل زندگی
آنان می‌باشد. با افزایش سن و غلبة رطوبت عارضی، دچار بیماری‌های بلغمی از
جمله دردهای اسکلتی و عضلانی، بیماری‌های مفصلی، ویتیلیگو و سفیدی زودرس
مو می‌شوند.
یک پزشک می‌تواند بیماری‌های هر فصل و هر سن را پیش‌بینی کند. مثلاً در فصل
بهار سردردهای میگرنی، سکته‌های قلبی، خونریزی مغزی، خونریزی از بینی که
ناشی از غلبه خون است بیشتر می‌شود. در فصل تابستان بیماری‌های صفراوی،
جوش‌های پوستی، سردرد، خارش پوست، اسهال و استفراغ صفراوی زیاد می‌شود. در
فصل پاییز بیماری‌های ناشی از سودا مثل اگزما، بواسیر، واریس، افسردگی،
اضطراب، وسواس، بدبینی و بدنبال آن اختلافات خانوادگی و... شایع می‌شود. در
فصل زمستان بیماری‌های بلغمی مثل درد و تورم مفاصل و سینوزیت و.... شایع
می‌شود.
زنان چون طبیعت سردتری نسبت به مردان دارند بیشتر دچار بیماری‌های سرد از
جمله مولتیپل اسکروزیس (MS) و برخی بیماری‌های مفصلی می‌شوند.